Historische leerplek

Onder Willem I kwam in onze gewesten voor het eerst een nationaal onderwijssysteem tot stand, waarbij de centrale overheid ook interesse toonde voor de opleiding van (aanvankelijk enkel mannelijke) leerkrachten. In het zuiden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) werd in Lier de eerste Rijkskweekschool opgericht. De leergangen begonnen er in september 1818. De school was toegankelijk voor kandidaat-onderwijzers die een studiebeurs hadden alsook voor een beperkt aantal onderwijzers die reeds in functie waren en die zich verder wilden bekwamen. 

Het stadsbestuur van Lier, dat bij de koning had gepleit voor de vestiging van de Rijkskweekschool in zijn stad, kocht het voormalige ‘Hof de Hoves des Estiennes’ in de Berlaarsestraat aan, met als doel daar de school in te richten. Na de Belgische Omwenteling in 1830 werd het door Willem I uitgebouwde onderwijssysteem grotendeels afgebroken. Artikel 17 van de grondwet van 1831 bepaalde dat het onderwijs vrij was en dat het openbaar onderwijs bij wet zou worden geregeld. De school diende haar deuren te sluiten. Met de oprichting van een uitgebreid net van vrije onderwijsinstellingen zou het episcopaat de rol van de staat inzake de opleiding van onderwijzers overnemen. Het gebouw in Lier deed na de sluiting aanvankelijk dienst als legeropslagplaats en vanaf 1832 als militair hospitaal. 

Pas in 1842 bereikten de katholieken en liberalen een compromis inzake het lager onderwijs. De wet op het lager onderwijs voorzag voor heel België slechts in de oprichting van twee Rijksnormaalscholen voor jongens: één in Vlaanderen (Lier) en één in Wallonië (Nijvel). De Rijksnormaalschool van Lier heropende op 9 april 1844 haar deuren. Tot 1879 was de enige Rijksnormaalschool in het Vlaamse landsgedeelte in Lier gevestigd. 

Spoedig was er behoefte om het gebouw uit te breiden en in 1853 werd door de stad het ‘Hof van Gistel’, dat aan het ‘Hof des Hoves des Estiennes’ paalde, aangekocht. En nog in 1861 werd het aanpalende ‘Prinsenhof’ aan de gebouwen van de Rijksnormaalschool toegevoegd. Het schoolgebouw werd echter in oktober 1914 na een beschieting bijna helemaal verwoest. De toenmalige Directeur was ondertussen via Nederland naar Engeland gevlucht. De lessen werden pas in april 1915 in de Sionskazerne hervat. Vanaf augustus 1919 werd er tijdelijk lesgegeven in houten barakken die waren opgetrokken in de Boomlaarstraat, nadat de school in 1918 een tijdje gehuisvest was in het Weeshuis in het Begijnhof.

In 1926 werd het vernieuwde gebouw (de tot op heden bewaarde en herbestemde vleugels) aan de Berlaarsestraat in gebruik genomen. De school was nu een reusachtig complex inclusief zwembad (gedempt in 1986), gymnastiekzaal, bibliotheek en leeskamers. Er was tevens een internaat aan de school verbonden en een gemeenschappelijke studiezaal. Het gebouwencomplex aan de Berlaarsestraat bleef tot het verdwijnen van de lerarenopleiding te Lier in augustus 2012 in gebruik.

Het jaar 1946 was een mijlpaal in de geschiedenis van de school, omdat voortaan, naast onderwijzers (aan de lagere normaalschool), ook regenten (aan de middelbare normaalschool) werden opgeleid. Vanaf 1948 leverde de Rijksnormaalschool van Lier de eerste gediplomeerde regenten af. De verlenging van de leerplicht en de uitbreiding van het aantal middelbare scholen hadden na 1945 immers de nood aan leerkrachten doen toenemen. In 1954 werd nog een Middelbare Oefenschool (MOS) aan de Rijksnormaalschool toegevoegd, die in 1988 ophield te bestaan.

In de naoorlogse periode kampte de school door het groeiend aantal leerlingen met plaatsgebrek. Om die reden werd in september 1958 een nieuwe vleugel gebouwd en was reeds in 1957 een herenhuis in de Rechtestraat aangekocht en verbouwd om er de leerlingen van de Middelbare Normaalschool in onder te brengen. In 1961 werd ook de Oefenschool (aan de Kluizestraat) met een nieuwe vleugel uitgebreid. Al deze uitbreidingswerken voldeden echter niet om de toenmalige schoolbevolking te huisvesten, waardoor er tijdens het schooljaar 1956-1957 paviljoenen op de speelplaats en in de tuin werden gebouwd. 

In 1967 vierde de Rijksnormaalschool van Lier haar 150ste verjaardag (gerekend vanaf 1817). De instelling telde op dat moment een wijkschool met drie kleuterklassen en twee klassen lager onderwijs aan de Eeuwfeestlaan (‘Het Molentje’ 10), nog eens drie kleuterklassen in het hoofdgebouw, een Lagere Oefenschool (LOS), een Middelbare Oefenschool (MOS), een Lagere Normaalschool (LNS), een Middelbare Normaalschool (MNS) en een internaat. Vanaf het eind van de jaren 1960 werd de ‘co-educatie’ geïntroduceerd, waardoor ook meisjes aan de Rijksnormaalschool van Lier een opleiding konden volgen.

Wanneer in 1970 het normaalonderwijs werd omgevormd tot het hoger onderwijs van het korte type, liep het aantal studenten van het secundair onderwijs terug. Ook het aantal internen liep sterk terug. Met een nieuwe fase van de federalisering van België in 1988, werd het onderwijs een bevoegdheid van de gemeenschappen. Vanaf dan werd de Rijksnormaalschool Lier omgedoopt tot het Hoger Pedagogisch Instituut van het Gemeenschapsonderwijs van Lier (HPIGO).

Vanaf het academiejaar 1995-1996 vond er vervolgens een grote fusieoperatie plaats waarbij verschillende onderwijsinstellingen in één nieuwe Hogeschool samensmolten. Het HPIGO van Lier werd één van die onderwijsinstellingen die samen de (Vlaamse Autonome) Hogeschool Antwerpen (VAHA) vormden (in 2008 omgedoopt tot de Artesis Hogeschool). De Hogeschool Antwerpen werd onderverdeeld in departementen. Het HPIGO van Lier werd samen met de voormalige Stedelijke Normaalschool te Antwerpen geïntegreerd in het departement Lerarenopleiding en Culturele Agogiek. Bijgevolg bood de Hogeschool Antwerpen – en later de Artesis Hogeschool – op twee campussen (Antwerpen en Lier) een lerarenopleiding aan. In 2012 viel de beslissing om de lerarenopleiding, campus Lier, op te heffen en in Antwerpen te centraliseren. Hiermee kwam er een einde aan het 195-jarig bestaan van de Rijksnormaalschool te Lier. In 2013 fuseerden de Artesis Hogeschool en de PlantijnHogeschool tot de Artesis-Plantijn Hogeschool.